نمایش مبدأ برای معاوضه

'''معاوضه'''، یعنی مبادله کالا به کالا.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مبسوط در ترمینولوژی حقوق (جلد دوم)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۸|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۱۱۲۷۱۲|صفحه=|نام۱=محمدجعفر|نام خانوادگی۱=جعفری لنگرودی|چاپ=۴}}</ref> معاوضه [[عقد|عقدی]] است که به موجب آن یکی از طرفین، [[مال|مالی]] می‌دهد به [[عوض]] مال دیگر که از طرف دیگر اخذ می‌کند بدون ملاحظه‌ اینکه یکی از عوضین، [[مبیع]] و دیگری [[ثمن]] باشد.<ref>[[ماده ۴۶۴ قانون مدنی]]</ref>

== مواد مرتبط ==
[[ماده ۴۶۴ قانون مدنی]]

[[ماده ۴۶۵ قانون مدنی]]

==در حقوق تطبیقی==
قانونگذار، با تبعیت از نظام حقوقی رومی ژرمنی، معاوضه را در دسته [[عقود معین]] قرار داده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=آیات الاحکام (حقوق مدنی و جزایی)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۸|ناشر=سمت|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۱۳۲۴۳۲|صفحه=|نام۱=آیت اله خلیل|نام خانوادگی۱=قبله ای خویی|چاپ=۶}}</ref>

به موجب ماده ۴۸۲ قانون مدنی مصر، «معاوضه عقدی است که به موجب آن، هر یک از [[متعاقدین]]، از طریق تبادل، [[مالکیت]] مالی غیر از پول را، به طرف دیگر [[انتقال|منتقل]] می‌نماید».<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی مصر|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۹۲|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۵۳۲۶۳۵۶|صفحه=|نام۱=محمدعلی|نام خانوادگی۱=نوری|چاپ=۲}}</ref>

== در فقه ==
با استناد به روایتی از امام صادق، معامله کالایی در مقابل کالای دیگر، حتی در صورت عدم رعایت وزن و مقدار آنها، اشکالی ندارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=منابع فقه شیعه ترجمه جامع احادیث الشیعه آیةاله سیدحسین بروجردی (جلد بیست وسوم) (معاملات ۱)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۸|ناشر=فرهنگ سبز|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۳۷۵۷۹۷۲|صفحه=|نام۱=احمد|نام خانوادگی۱=اسماعیل تبار|نام۲=سیداحمدرضا|نام خانوادگی۲=حسینی|نام۳=محمدحسین (ترجمه)|نام خانوادگی۳=مهوری|چاپ=۱}}</ref>

به نظر می‌رسد که معاوضه، عقدی مستقل نبوده؛ و همانند [[بیع]]، عبارت باشد از تعویض چیزی در مقابل چیزی دیگر.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=جامع الشتات (جلد اول) (کتاب التجاره)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۷۹|ناشر=دانشگاه حقوق و علوم سیاسی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۳۸۶۶۴۸۴|صفحه=|نام۱=میرزاابوالقاسم|نام خانوادگی۱=قمی|چاپ=۱}}</ref>

==در رویه‌ قضایی==
با استناد به [[رای اصراری|رأی اصراری]] شماره ۱۵۷ مورخه ۱۳۸۸/۱۲/۱۵ [[دیوان عالی کشور]]، علاوه بر رعایت [[شرایط صحت معامله|شرایط اساسی اعتبار معاملات]] و [[توالی عرفی ایجاب و قبول]]، لازم است در معاوضه، تبادل عوضین فعلیت داشته باشد؛ در غیر این صورت با عدم التزام یکی از طرفین، نسبت به تنظیم [[سند رسمی]] انتقال، شرایط اعتبار قرارداد به‌طور کامل، تحقق نیافته و معاوضه ای منعقد نگردیده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مجموعه قانون مدنی (ویرایش ششم)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۹|ناشر=معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۲۶۵۳۹۶|صفحه=|نام۱=معاونت حقوقی ریاست جمهوری|نام خانوادگی۱=|چاپ=۷}}</ref>

== ویژگی‌ها ==
ویژگی‌های معاوضه عبارتند از: [[عقد معاوضی|معاوضی]] بودن، [[عقد تملیکی|تملیکی]] بودن، [[عقد لازم|لازم]] بودن، [[عقد رضایی|رضایی]] و [[عقد تشریفاتی|غیرتشریفاتی]] بودن، و [[عقد مغابنه ای|مغابنی]] بودن.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد ششم) عقود معین (بخش اول) (بیع، معاوضه، اجاره، قرض، جعاله و صلح)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۷|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۱۸۵۵۱۳۶|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=۱}}</ref> اصل بر این است که معاوضه، عقدی است مغابنی؛ یعنی می‌تواند [[غرر|غرری]] باشد، هرچند گاهی اوقات هم، ممکن است معاوضه [[عقد مسامحه ای|مسامحی]] باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد ششم) عقود معین (بخش اول) (بیع، معاوضه، اجاره، قرض، جعاله و صلح)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۷|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۱۸۵۵۱۳۶|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=۱}}</ref>

== مقایسه با بیع ==

=== وجوه افتراق ===
در [[عرف]] بین بیع و معاوضه تفاوتی وجود دارد، آن تفاوت در این است که برخلاف معاوضه، یکی از عوضین بیع، باید [[وجه]] نقد باشد،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی عقود معین (قسمت اول) (معاملات معوض، عقود تملیکی، بیع، معاوضه، اجاره، قرض)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۷۴|ناشر=مدرس|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۳۶۴۳۹۳۶|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=۶}}</ref> البته قانونگذار، در رابطه با ثمن، قائل به [[اطلاق]] گردیده است؛ بنابراین ثمن، می تواند [[عین معین|عین]]، [[منفعت]] و یا [[حق]] باشد، در حالی که عرف، ثمن را منحصر به پول دانسته؛ و به مبادلات کالا به کالا، عنوان معاوضه را اختصاص می دهد،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=دوره مقدماتی حقوق مدنی (جلد اول) (درس هایی از عقود معین) (بیع، اجاره، قرض، جعاله، شرکت، صلح)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۸|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۲۸۷۷۱۸۸|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=۱۳}}</ref> بنابراین با وجود شباهت‌های بسیاری، که بین بیع و معاوضه وجود دارد؛ باید قائل به تفاوت‌هایی بین این دو عقد گردید؛ زیرا در بیع، به یکی از عوضین، عنوان مبیع تعلق گرفته؛ و دیگری را ثمن می‌نامند، در صورتی که دو عنوان مزبور، در معاوضه جایگاهی ندارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مستند فقهی قانون مدنی (جلد ششم)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۹۱|ناشر=داد و دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۶۰۸۷۳۶۰|صفحه=|نام۱=مرکز پژوهشی دانشنامه‌های حقوقی علامه|نام خانوادگی۱=|چاپ=۱}}</ref>

== عدم اجرای احکام اختصاصی بیع در معاوضه ==
در معاوضه، احکام خاصه بیع جاری نیست.<ref>[[ماده ۴۶۵ قانون مدنی]]</ref>

=== مصادیق ===
[[حق شفعه]]، اختصاص به بیع داشته و در معاوضه جاری نیست.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=تفسیر قانون مدنی اسناد آرا و اندیشه‌های حقوقی (با تجدیدنظر و اضافات)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۸|ناشر=سمت|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۳۶۳۸۱۲|صفحه=|نام۱=سیدمرتضی|نام خانوادگی۱=قاسم‌زاده|نام۲=حسن|نام خانوادگی۲=ره پیک|نام۳=عبداله|نام خانوادگی۳=کیایی|چاپ=۳}}</ref> همچنین اگر مقررات مربوط به [[تلف مبیع پیش از قبض]] را، حکمی استثنایی محسوب نماییم؛ در این صورت قابلیت تسری این گونه احکام به معاوضه، صحیح نیست، هرچند به دلالت مواد [[ماده ۴۸۳ قانون مدنی|۴۸۳]]، [[ماده ۵۵۱ قانون مدنی|۵۵۱]] ،[[ماده ۶۴۹ قانون مدنی|۶۴۹]] و [[ماده ۱۰۸۴ قانون مدنی|۱۰۸۴ قانون مدنی]]، به نظر می‌رسد که مقررات مربوط به تلف مبیع پیش از قبض، حکمی استثنایی نباشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=تفسیر قانون مدنی اسناد آرا و اندیشه‌های حقوقی (با تجدیدنظر و اضافات)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۸|ناشر=سمت|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۳۶۳۸۱۶|صفحه=|نام۱=سیدمرتضی|نام خانوادگی۱=قاسم‌زاده|نام۲=حسن|نام خانوادگی۲=ره پیک|نام۳=عبداله|نام خانوادگی۳=کیایی|چاپ=۳}}</ref>

=== در حقوق تطبیقی ===
در نظام حقوقی مصر، مقررات مربوط به بیع، تا حدی که طبیعت معاوضه اقتضا نماید؛ در رابطه با معاوضه نیز مُجری خواهد بود.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی مصر|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۹۲|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۵۳۲۶۳۶۸|صفحه=|نام۱=محمدعلی|نام خانوادگی۱=نوری|چاپ=۲}}</ref>

=== در رویه‌ قضایی ===
* به موجب [[دادنامه]] شماره ۷۲۹ مورخه ۱۳۶۶/۱۱/۱۹ شعبه ۲۱ دیوان عالی کشور، [[خیار غبن]]، اختصاص به بیع نداشته؛ و در رابطه با معاوضه ای که مقصود طرفین، برابری ارزش عوضین بوده؛ جاری است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی در رویه قضایی|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۸۷|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۱۶۸۹۱۶|صفحه=|نام۱=سیدمحمدرضا|نام خانوادگی۱=حسینی|چاپ=۴}}</ref>

*به موجب نظر [[نشست‌ قضایی|کمیسیون نشست‌های قضایی]]، به مناسبت نشست قضات دادگستری بیرجند، آنچه که در [[ماده ۴۶۵ قانون مدنی]] ذکر گردیده؛ ناظر به احکام مخصوص بیع، نظیر [[خیار مجلس|خیارات مجلس]]، [[خیار حیوان|حیوان]] و [[خیار تاخیر ثمن|تأخیر ثمن]] بوده؛ که در عقد معاوضه جاری نیست، اما [[ضمان درک]] را که [[ضمان معاوضی|ضمانی معاوضی]] است؛ در معاوضه که خود، یکی از عقود معاوضی می‌باشد؛ باید جاری دانست.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مجموعه نشست‌های قضایی (۲۷) مسائل قانون مدنی (جلد هفتم)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۹۰|ناشر=راه نوین|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۵۵۴۱۷۸۸|صفحه=|نام۱=معاونت آموزش|تحقیقات قوه قضائیه|نام خانوادگی۱=|چاپ=۱}}</ref>

*به دلیل اینکه در معاوضه، احکام خاصه بیع جاری نیست؛ حتی اگر [[خیار شرط]] که مخصوص بیع است؛ دارای مدت نباشد؛ موجب [[بطلان عقد|بطلان]] معاوضه نمی‌گردد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=رویه قضایی دادگاه‌های تجدیدنظر استان تهران در امور مدنی (بیع ۱۳۸۳-۱۳۸۸)|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۹۰|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=۲۵۷۱۰۳۶|صفحه=|نام۱=محمدرضا|نام خانوادگی۱=زندی|چاپ=۱}}</ref>
==مقالات مرتبط==
*[[چالش‌های حقوقی و اقتصادی طرح اینستکس]]
*[[ماهیت و اوصاف قراردادهای سوآپ]]

== جستارهای وابسته ==
[[بیع]]

[[عقد]]

== منابع ==
{{پانویس}}

[[رده:اصطلاحات حقوق خصوصی]]
[[رده:اصطلاحات قانون مدنی]]
[[رده:عقود-معین]]
[[رده:معاوضه]]